راه های غیر قطعی دستیابی به سنتطرق غیر قطعى معتبر به قرار ذیل است: ۱ - خبر واحدخبرى که راویان آن در هر یک از طبقات یا حتى در یک طبقه، یک نفر یا بیش از یک نفر باشد، ولى به حدّ تواتر نرسد و قطع آور نباشد، اصطلاحاً خبر واحد است. بحث خبر واحد از مهم ترین مباحث منابع استنباط است و در حجیّت آن میان فقها اختلاف است. سید مرتضی و ابن زهره و ابن براج و طبرسی و ابن ادریس [۱]
کفایة الاصول، ج ۲، ص ۷۹.
و از اهل سنت قدریه و برخى از ظاهریه [۲]
روضة الناظر، ج ۱، ص ۳۱۳.
منکر حجیت خبر واحد هستند. شیخ طوسی و غالب بزرگان فقهای شیعه و همه اخباری ها و جمهور اهل سنت، معتقد به حجیت خبر واحد هستند. [۳]
روضة الناظر، ج ۱، ص ۳۱۳.
در شرایط حجیت خبر واحد رأى یکسانى وجود ندارد. قدماى از امامیه روایتى را معتبر مى دانستند که همراه با قرائن صحت باشد اعمّ از قرینه داخلى همانند وثاقت راوی و یا خارجى همانند وجود روایت در کتاب معتبر و یا تکرار حدیث در یک کتاب، و روایت غیر معتبر را روایتى مى دانستند که همراه با اینگونه قرائن نباشد [۴]
ر.ک: مقیاس الهدایة فى علم الدرایة، ج ۱.
ولى علماى شیعى از قرن ششم به بعد برخى شرط حجیّت را عدالت راوی ها و برخى وثاقت آنان دانسته اند که براساس همین عقیده روایات را تقسیم به چهار قسم مى کنند : صحیح، حسن، موثق و ضعیف.
«روایت صحیح» در نظر امامیه آن است که از نظر سند به وسیله راویان عادل و امامی مذهب به معصوم(علیه السلام)اتصال پیدا کند. «روایت حسن» آن است که به وسیله راوی امامی و خوش نام به امام(علیه السلام)برسد، بى آنکه تصریح به عدالت، و وثاقت آنها شده باشد. «روایت موثق» آن است که توسّط راوى غیر امامی ولى ثقه و قابل اعتماد، به امام برسد. «روایت ضعیف» آن است که شروط سه گانه فوق را نداشته باشد. [۵]
الدرایة فى علم مصطلح الحدیث (شهید ثانى)، ص ۲۴-۱۹.
البتّه اخبارى ها همه روایات را در کتب اربعه و مانند آن حجّت مى دانند و تقسیم بندى فوق را بى اثر مى دانند، ولى دلیل قابل قبولى بر اثبات نظریه خود ندارند. «روایت صحیح» در نظر اهل سنت خبر واحد ى است که سند آن متصل است (افتادگى در سلسله سند آن وجود ندارد) و راویان آن عدل و منضبط هستند و هیچ گونه شذوذ و عیب مخفى در آن نیست. (ما اتّصل سنده بعدول ضابطین بلا شذوذ و لا علّة خفیّة). «روایت حسن» آن است که جایگاه صدور و رجال آن شناخته شده باشند نه در حدّ صحیح (ما عرف مخرجه و رجاله لا کرجال الصحیح). «روایت ضعیف» آن است که هیچ درجه اى از حسن در آن نباشد که خود مراتبى دارد. (ما قُصر عن درجة الحسن و تتفاوت درجاته فى الضعف بحسب بُعده من شروط الصحة). [۶]
اَسنى المطالب، ص ۱۷.
۲ - شهرتجمعى از فقها و اصولیون شهرت را به عنوان یکى از منابع استنباط شمرده اند. باید دانست که شهرت بر سه گونه است: ۱- شهرت روایی ۲- شهرت عملی ۳- شهرت فتوایی ۳ - پانویس
۴ - منبعآیة الله مکارم شیرازی،دائرة المعارف فقه مقارن،ج۱. |